|
Doba Velikog rata kroz pet celina
izvor: evn 15.09.2014
U godini obeležavanja veka od početka Prvog svetskog rata, iz Arhiva Republike Srpske u Srbiju stigao je još jedan zanimljiv „osvrt“ na Veliki rat. Posle Banjaluke, Mostara, Gacka i Andrićgrada, u Arhivu Jugoslavije u Beogradu danas se otvara izložba „Mlada Bosna i Sarajevski atentat“.
Oko 250 požutelih dokumenta, starih fotografija i isečenih novinskih članaka, svedoče o deceniji koja je prethodila Sarajevskom atentatu. Pričaju o vremenu i prilikama koje su pokrenule krvavu lavinu koja je odnela milione života.
- Izložba ima pet hronološko-tematskih celina - kaže autor izložbe istoričar Bojan Stojnić, pomoćnik direktora Arhiva Republike Srpske u Banjaluci. - Prva celina posvećena je „Mladoj Bosni“, druga zaverenicima i izvršiocima Sarajevskog atentata, a treća samom atentatu. Dokumente o onom što je usledilo, odnosno o takozvanoj Julskoj krizi 1914. i stradanju Srba u BiH, posetioci mogu da vide kroz izloženi materijal četvrte i pete celine.
Dok priča o nastanku „Mlade Bosne“, Stojnić pokazuje stranicu Glasnika zakona i naredaba za BiH od 3. maja 1913. godine. To je naredba Zemaljske vlade o zavođenju „iznimnih mjera“ protiv srpskog naroda, koja je, između ostalog, propisivala ograničavanja za putne isprave, slobodu kretanja i okupljanja Srba i zabranjivala ćirilicu.
- A, ovo je Bogdan Žerajić - pokazuje sliku Stojnić. - On je na dan otvaranja Sabora BiH, juna 1910. godine ispalio pet hitaca na generala Marijana Varešanina, koji je kao carev zamenik i poglavar zemlje otvorio Sabor. General je ostao nepovređen, pa je Žerajić izvršio samoubistvo da bi sprečio bilo kakvu istragu. Njegovo delo snažno je podstaklo razvoj revolucionarnog pokreta u Bosni. Omladina ga je smatrala idealnim borcem za slobodu. Žerajić je, takođe, bio uzor i podstrek Sarajevskom atentatu.
Iz celine o zaverenicima i izvršiocima atentata, primećujemo svedočanstvo Gavrila Principa iz Velike gimnazije u Sarajevu. Tu su i fotografije njegovih roditelja Marije i Petra, rodnog sela Obljaja, zgrade u Lominoj 47 u Beogradu gde je Princip stanovao 1914, šifrovano pismo Trifka Grabeža...
- Posetiocima će moći da vide originalan program putovanja Franca Ferdinanda po BiH, kao i naslovne strane „Sarajevskog lista“ objavljene dva dana uoči njegovog dolaska u grad na Miljacki, kao i dan posle atentata - naglašava naš sagovornik. - Verujem, ipak, da će najinteresantnija biti „Skica terena Sarajevskog atentata“. Na njoj su tačno obeležena mesta gde su raspoređeni atentatori.
Celina posvećena „Julskoj krizi 1914“, osim raznih dokumenata otkriva mnogobrojne fotografije protivsrpskih demonstracija održanih 28. i 29. juna, kao i one na kojima se vidi uništavanje i pljačkanje srpske imovine.
- Ovde smo izložili i slike pripadnika „Crne ruke“, Dragutina Dimitrijevića Apisa, Vojislava Tankosića, Rada Malobabića, Milana Ciganovića i Mustafe Golubića, kao i plakate austrougarske propagande protiv Srbije, Crne Gore i Rusije - dodaje Stojnić. - Od dokumenata, pak, u toj celini su najznačajniji Ultimatum Austrougarske Srbiji od 23. jula, odgovor Srbije na njega, kao i objava rata Srbiji.
STRADANjE SRBA
Peta celina izložbe posvećena je stradanju Srba u BiH posle Sarajevskog atentata. O tome svedoče mnogobrojna izložena dokumenta, slike interniranih u logore u Melersdorfu, Turonju, Kečkemetu, Nežideru...
- Najzloglasnije austrougarske kaznene ustanove bili su koncentracioni logori za Srbe iz BiH - kaže Bojan Stojnić. - Uvedena je i „institucija talaca“ u BiH, pa se ugledni ljudi kao taoci postavljaju na lokomotive vojnih vozova, mostove, uz tunele i značajne zgrade.
TRI DRŽAVE, TRI PORUKE
Medju fotografijama koje će posetiocima dati mnogo povoda za razmišljanje, jesu i one tri koje prikazuju kako je izgledala spomen-ploča na mestu odakle je Princip pucao - priča Stojnić. - One iz Kraljevine SHS i Titove Jugoslavije bile su napisane ćirilicom. Na prvoj je pisalo: „Na ovom istorijskom mjestu Gavrilo Princip navijesti slobodu na Vidovdan 15/28. juna 1914.“.
Ovu spomen-ploču, skinuli su Nemci i poklonili je Hitleru za rođendan 22. aprila 1941. godine. Na spomen-ploči iz doba SFRJ pisalo je: „Sa ovoga mjesta 28. juna 1914. godine Gavrilo Princip svojim pucnjem izrazi narodni protest protiv tiranije i vjekovnu težnju naših naroda za slobodom“.
Danas na spomen-ploči, latinicom piše: „Sa ovog mjesta 28. juna 1914. Gavrilo Princip je izvršio atentat na austrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju“. Dakle, tri države, tri spomen-ploče.
|
