Kako je Matica srpska preseljena iz Pešte u Novi Sad
Izvor: novosti online
Datum: 05. 04. 2014
Ako je Sveti Sava, a jeste, zbirno ime Srba, a Hilandar mesto našeg novog sabranja, onda je Matica panteon srpskog pamćenja, košnica naše kulture.
Ovakvu viziju najstarije naučne i kulturne ustanove u Srba imali su naši dični prethodnici u Pešti aprila 1864. godine kada su doneli odluku da Maticu iz dvospratne peštanske zadužbine dobrotvora Save Tekelije presele u Novi Sad. Da preseljenja ne beše, verovatno danas ni Matice srpske ne bi bilo. Zahvaljujući dalekovidosti naših predaka, Matica je preživela sedam država i nekoliko međusobno suprotstavljenih političkih sistema.
Današnji predsednik Matičin, prof. dr Dragan Stanić, smatra da je slika srpstva u 19. veku uporediva sa onom koju imamo danas.
- I danas živimo u različitim državama kao narod, a Matica srpska ima zadatak kao i nekada da objedini sve aspekte srpske kulture, da u pamćenju čuva neprestano ideju srpske kulture kao celine i da sve te delove koji postoje u različitim državama sabira i čuva - naglašava predsednik Stanić.
Ondašnji Srbi "od znanja, obrazovanja i nacionalne svesti", kako je voleo da kaže akademik i bivši predsednik Matičin Čedomir Popov, "Maticu, košnicu srpske pameti i kulture" su i osnovali 1826. godine "na polzu srpskoga roda".
Ideja o preseljenju pre 150 leta bila je odvažna, dalekovida i spasonosna u tadašnjem istorijsko-ugarskom ramu, nimalo povoljnom po naše sunarodnike u žuto-garnoj monarhiji. Pošto je Beč ukinuo srpsko vojvodstvo 1859. godine, Srbi su se suočili sa slabljenjem svog značaja u Pešti.
- Tokom 18. veka Srbi su gradili svoje građansko društvo na raznim mestima, nekoliki centri su se izdvojili i Novi Sad je imao posebnu ulogu - ocenjuje Stanić. - Zato, kada je 1864. godine dozrela odluka da se iz rasejanja Matica pošalje kući, Novi Sad se sam nametnuo kao nova adresa jer bio je najvažnije srpsko kulturno središte, tada mnogo jače od Beograda.
Pošto je pod predsedništvom Pavla Kojića donesena odluka o preseljenju, Novosadska srpska crkvena opština u pismu Matici od 11. oktobra 1863. istakla je svoju radost i objavila da je od svog episkopa i dobrotvora narodnog Platona Atanackovića "izmolila i stan zgodan gde bi se mogla Matica smestiti".
Maticu je o svom trošku u Novi Sad preselio bečkerečki trgovac Jovan Forović na parobrodu "Napredak". U 61 sanduk stala je kompletna prva javna naučna biblioteka u Srba.
Pošto je doplovila u Srpsku Atinu, Maticu je vladika Platon prihvatio i smestio u svoj dvor (današnji Platoneum), koji je svojevremeno kupio od porodice Serviski u nameri da u tom raskošnom zdanju otvori prvi srpski univerzitet. No, kako tada austrijske vlasti, pod pritiskom Mađara, novosadskim Srbima nisu dozvolile otvaranje visokoobrazovne ustanove, vladičanski Platonem uzalud je čekao stanara. Sve do Matičinog preseljenja.
Prof. dr Dragan Stanić, predsednik Matice srpske
Dolaskom Matice Novi Sad postaje žiža srpske kulture i sabiralište srpske političke pameti. U njemu se, kako je zapisao Jovan Skerlić, "mislilo za ceo srpski narod". Razvijano je knjižarstvo, novinarstvo i štamparstvo. Epitet "Srpska Atina" zapravo je označio zlatno doba kulture Novog Sada.
SVEČANA GODINA
Ove godine Matica srpska će nizom svečanosti obeležiti 150 godina od preseljenja iz Pešte u Novi Sad. Prošlog četvrtka akademik Vasilije Krestić otvorio je izložbu dokumenata "Preseljenje Matice srpske iz Pešte u Novi Sad". Centralna svečanost biće održana 11. maja u SNP, a savetovanje o značaju i uticaju Matice srpske planirano je za novembar. Sekretar Matičin Đorđe Đurić najavljuje obeležavanje jubileja i u Budimpešti zajedno sa našim sunarodnicima koji žive u Mađarskoj.
ZNAMENITI PRECI
Matica srpska iznikla je 1826. godine kao rezultat kulturnog pokreta začetog među Srbima u drugoj polovini 18. veka pod uticajem ideja racionalizma i prosvetiteljstva Dositeja Obradovića. Na prostoru od Trsta, preko Beča do Pešte i Temišvara, na kome su Srbi živeli, osim Dositeja rođeno je još nekoliko znamenitih, nacionalno osvešćenih ljudi: Zaharije Stefanović Orfelin, Jovan Rajić, Sava Tekelija, Atanasije Stojković, Božidar Grujić, Stefan Stratimirović. Ta svest je, između ostalog, rodila među Srbima i ideju o naciji.
