Studenica je građena kao utvrđen manastir - upravo su otkrili srpski arheolozi. Njihova istraživanja su pokazala da bedem koji okružuje manastirsko dvorište, a na čijem iskopavanju intenzivno rade, potiče iz 12. veka.
- Ovo je vrlo važan pronalazak i govori da je Studenica jedini utvrđeni manastir iz doba Nemanjića - kaže arheolog dr Marko Popović, koji intenzivno istražuje arheološke ostatke na ovom lokalitetu. - Osim Studenice, nijedan manastir nije građen kao utvrđenje sve do 14. veka, kada je sazidana Manasija.
U porti manastira Studenica izranjaju stare građevine. Nedavno su otkriveni ostaci manastirskih konaka iz 13. veka, a sa istočne strane pronađeno je još jedno zdanje koje tek treba da se istraži. Paralelno sa iskopavanjima, odvija se rekonstrukcija bedema koju izvodi preduzeće „Koto“.
- Ovo je treća godina kako intenzivno radimo arheološka istraživanja, koja bi praktično ove godine trebalo da budu završena - objašnjava Popović. - Problem predstavlja to što nam nedostaje dokumentacija za objekte koji su otkriveni ranije.
Uz arheološka istraživanja vrši se denivelacija terena, jer je severni deo manastirske porte bio pod ogromnim nasipima.
- Poslednji objekti su porušeni u vreme zemljotresa sredinom 16. veka i oni su zatrpani. Radimo arheološka iskopavanja i denivelaciju porte do srednjovekovnih ostataka.
Pre nekoliko nedelja, arheolozi su otkrili ostatke glavnog manastirskog pirga. danas se nalazi ispod savremenog toaleta, a u manastirskoj kuli je ukopana i krečana.
- To je arheološki potpuno uništeno, a predstavlja jedan od najznačajnijih objekata. Toalet je, nažalost, podignut bez prethodnih istraživanja. Sve je okolo izbetonirano, tako da smo gotovo potpuno onemogućeni da obavimo dalja istraživanja. Utvrdili smo da je i pirg stradao u velikom zemljotresu.
I Kraljeva crkva je pretrpela znatne izmene. Prošle godine je demontiran ikonostas iz 19. veka. Urađena je rekonstrukcija originalne mermerne oltarske pregrade iz 12. veka.
- Upravo to je iniciralo radove na živopisu. Odlučeno je da se prvo urade freske u oltarskom prostoru koje ranije nisu konzervirane.
Napravljena je specijalna konstrukcija tako da slikari rade u oltaru, a da sveštenici mogu da obavljaju službu. Slikarski radovi su ove godine koncentrisani na oltarsku apsidu. Upravo se konzerviraju freska Bogorodica i kompozicija „Pričešće apostola“.
- Stručnjaci su konstatovali da su radovi počeli u poslednji čas, jer je cela freska Bogorodice u apsidi bila odvojena od zida. Na mermeru su, takođe, posle skidanja premaza iz 19. pronađeni originalni ornamenti sa kraja 12. veka.
Po rečima Popovića, freske iz 13. i 16. veka, koje su samovoljom studeničkog igumana 1846. obijene (želeo je da ima lepše), mogu da se restauriraju, ali to mnogo košta.
- To je najveća šteta naneta nekom našem spomeniku kulture, a da je nisu naneli stranci, niti neprijatelji. Jedino je dobro to što su se oni koji su obijali freske na zidu bojali, pa nisu dirali lica svetaca. Na sreću, igumanu je nestalo para, pa je samo mogao da oslika srednji deo, a najdragocenije „Veliko raspeće“ iz 1209. ostalo je pošteđeno.
Freska na kojoj je jevanđelista Matej, a koja je bila u veoma lošem stanju, jedina je restaurirana 1995. godine.
- To je model kako će se i ostale restaurirati u nekoj budućnosti, što je dugotrajan i veoma težak posao - zaključuje Popović.
VELIKI RADOVI
Poslednji restauratorski radovi urađeni su krajem osamedesetih. Obnovljene su Kraljeva crkva, crkva Svetog Nikole i konak kneza Miloša. - Arheološka istraživanja su tada, nažalost, rađena samo kao prateći program restauratorskih radova, što je imalo svoje velike slabosti - kaže Popović.
