Više opština u Republici Srpskoj u kojima je do posljednjih lokalnih izbora na vlasti bio Savez nezavisnih socijaldemokrata danas je pred bankrotom. Novi načelnici suočavaju se da ogromnim problemima - gubicima koji su višestruko veći od godišnjih opštinskih budžeta. Problem je i prekomjeran broj zaposlenih u administraciji, koji su primani po partijskoj osnovi kao sigurno biračko tijelo. Jedan broj načelnika zbog toga najavljuje radikalne mjere, koje uključuju i smanjenje opštinskog birokratskog aparata. Uprkos tome, egzistencija tih lokalnih zajednica je neizvjesna.
Gradiška, Srbac i Kneževo samo su neke od opština Republike Srpske koje su, nakon vladavine Saveza nezavisnih socijeldemokrata, pred totalnim ekonomskim i finansijskim kolapsom. Dugovi koje je ostavila prethodna garnitura vlasti dva do tri puta veći su od siromašnih lokalnih budžeta. Novi načelnici treba da izmiruju redovne obaveze i vraćaju stare dugove nakon pustošenja SNSD-a.
Jedna od najzaduženijih opština u RS je Gradiška. Njen novi načelnik Zoran Latinović pojašnjava kakvo je stanje zatekao:
„Preko 35 miliona dugoročnih kreditnih obaveza i dugoročnih obveznica, plus preko osam miliona napravljenih kartkoročnih obaveza. To na budžet od nešto preko 20 miliona jeste strahovito opterećenje i moram reći da opština Gradiška na otplatu kredita troši 17,96 procenata svojih izvornih prihoda, što je na samoj granici zakonom dozvoljenog limita.“
Prethodnih godina trošilo se lagodno ne misleći da li će budući dugovi biti finansijski održivi - kaže Latinović. U svemu tome privredni razvoj je zanemaren, posebno poljoporivreda koja je mogla dovesti do povećanja budžetskog okvira opštine - stav je načelnika Gradiške.
Slično stanje je i u Srpcu. Tamo su naslijeđena dugovanja tri puta veća od opštinskog budžeta.
„Krediti dugoročni su 15,5 miliona maraka, kratkoročne obaveze su 2,5 miliona i budžetski deficit je tri miliona maraka“, kaže načelnik opštine Drago Ćirić.
I ne samo to. Osim dugovanja, prethodna lokalna garnitura vlasti čak je i frizirala pravo stanje stvari.
„Primjera radi: za eleketričnu energiju kad smo došli rekli su da duguju 300 i nešto hiljada, a dugovi za struju su preko 727.000“, navodi Ćirić.
Hiljade maraka za telefone
I lokalni funkcioneri SNSD-a vodili su se običajima svojih stranačkih kolega na entitetskom nivou: na gorivo se trošilo nemilice, pa je dug u Srpcu, samo po tom osnovu, 40.000 maraka. U toj maloj opštini, mjesečni troškovi mobilnih telefona lokalne administracije iznosili su između četiri i pet hiljada maraka. Osamdeset i osam radnika je na budžetu opštine, a prema standardim Evropske unije, u odnosu na broj stanovnika, trebalo bi da ih bude oko 30.
Ekonomista Damir Miljević kaže da se većina načelnika koji su smjenili SNSD-ovu vlast suočila sa zaista katastrofalnom finansijskom situacijom na više frontova. Budžeti su potrošeni do krajnjih granica, pa i preko njih - napominje Miljević:
„Budžetom nigdje predviđene fakture u milionskim iznosima dolaze na pojedine opštine. S druge strane, što se tiče kreditnih zaduženja i zaduženja koje opštine imaju po, recimo, izdanim obevznicama su u nekim slučajevima dva, pa čak i tri puta veće od iznosa jednogodišnjih budžeta tih opština. I sve te opštine su udarile u maksimalnu granicu zaduživanja od 18 posto, koju su imale, tako da je situacija jako teška.“
Osim lokalne vlasti, krivac za takvo stanje je, objašnjava Miljević, i Vlada RS koja je dozvolila komotan limit zaduženja opštinama od 18 posto vrijednosti prošlogodišnjeg budžeta.
Osim dugovanja, veliki problem po lokalnim zajednicama bila je i netransparentnost trošenja.
U Kneževu, gdje su zaduženja pet puta veća od opštinskog budžeta, sporni su i neki krediti. Sadašnji načelnik te opštine Bore Škeljić navodi primjer kredita Investiciono razvojne banke od 5,6 miliona maraka, za koji je njegov prethodnik Čedo Vuković, kako kaže, obmanuo odbornike:
„On je rekao da opština neće vraćati taj kredit, da će to biti grant i da je to vid nekakve pomoći", podsjeća Škeljić.
SNSD je novim načelnicima u naslijeđe ostavio dva do tri puta veći broj zaposlenih u lokalnoj administraciji, opštinsku zemlju davali su na korištenje bez ikakve naknade, a skupe poslove na infrastrukturi dobijale su privilegovane firme.
Zbog takve situacije novi načelnici već su posegnuli za radikalnim mjerama: drastično se režu troškovi telefona, goriva i reprezentacije, smanjuju se plate zaposlenima u opštini, a jedan broj administrativnih radnika biće i otpušten. I pored toga, ipak ostaje neizvjesno da li će opštine preživjeti dugogodišnje pustošnje SNSD-a.
