Nijedna država, od Vardara pa do Triglava, Srpskoj pravoslavnoj crkvi nije vratila imovinu oduzetu posle Drugog svetskog rata. U imovini koju potražuje od zemalja nastalih raspadom Jugoslavije, a čija se vrednost meri milionima evra, nalaze se stotine stanova, poslovne zgrade, kao i hiljade hektara šuma i njiva. Na ovom zemljištu danas su stambeni blokovi, putevi, sportski i drugi objekti, što pod veliki znak pitanja dovodi vraćanje ove imovine starom vlasniku.
Srpska pravoslavna crkva nikada nije napravila jedinstvenu procenu oduzetih dobara, pa se o njenoj tržišnoj ceni samo nagađa. Gotovo sve bivše bratske republike odugovlače sa procesom restitucije, a veliki deo ove imovine u međuvremenu je prešao u privatne ruke. Makar na papiru, u restituciji su najdalje odmakle Srbija i Hrvatska, mada je vraćen samo mali deo imovine. Restitucija je od starih vlasnika u Crnoj Gori i BiH još uvek nalik - lepom snu.
Kada bi država vratila nacionalizovanu imovinu samo beogradskoj Patrijaršiji, SPC bi postala bogatija za 60 stambeno-poslovnih zgrada sa više od 200 stanova na najboljim lokacijama u Beogradu. Patrijaršija potražuje i više od 15.000 hektara šumskog zemljišta u okolini Beograda.
Prema podacima srpske Direkcije za restituciju, Srpska crkva potražuje 73.150 hektara zemljišta - uglavnom oranica i šuma. Traži i 451 poslovni objekat, čija je ukupna površina 135.558 kvadrata. SPC ima i dokumentaciju na osnovu koje zahteva vraćanje 696 stambenih objekata, površine 55.816 kvadrata, ali i 83 groblja. Pojedinačno, država najviše duguje eparhijama bačkoj, sremskoj i šumadijskoj.
Hrvatska poslednjih godina postepeno vraća oduzetu imovinu, ali veoma sporo i to uglavnom dobra manje vrednosti. SPC u ovoj zemlji ima tapije na 700 hektara zemlje, najviše u Eparhiji osečko-poljskoj i baranjskoj, 2.300 hektara šuma, najviše u eparhijama gornjokarlovačkoj i slavonskoj, 17 zgrada, 27 parohijskih domova i crkvišta...
- Imamo vlasničke listove na hotel “Banija” u Petrinji, Đački dom i Higijenski zavod u Karlovcu, Muzičku školu “Josif Runjanin” u Vinkovcima, Srpski dom u Vukovaru, ali i više objekata u Dalju, Daruvaru, Šibeniku i drugim gradovima - nabraja zagrebački paroh Aleksandar Obradović. - U samom centru Zagreba potražujemo četiri stambeno-poslovne zgrade sa oko 40 stanova.
Za razliku od Hrvatske, gde postoji zakon o restituciji imovine, Crna Gora ovaj propis još nema. A crkveno je bilo i zemljište na kome se danas nalazi stadion podgoričke Budućnosti, gradsko groblje “Čepurci”, ali i Njegoševa Biljarda na Cetinju, gde je radila Bogoslovija. Hiljade hektara oduzetih šuma, pašnjaka i njiva, pripadale su manastirima, a najviše poseda oduzeto je Ostrogu.
Vlast radi na obesmišljavanju procesa restitucije, jer je reč o velikoj i veoma vrednoj imovini - kaže protojerej Velibor Džomić iz Pravnog saveta Mitropolije crnogorsko-primorske. - Bilo je nekoliko pokušaja da se donese ovakav propis, ali do danas ništa ključno nije urađeno. Mitropolija i eparhije budimljansko-nikšićka i mileševska podnele su državi 129 dokaza o oduzetoj imovini, uz napomenu da postoji i oteta imovina bez ikakvog pravnog akta.
POD ALPIMA NAJMANJE DUGUJU
Najmanje problema sa oduzetom imovinom SPC ima u Sloveniji. Srpskoj crkvi pod Alpima oduzeta su samo dve parcele u Celju i Mariboru, na kojima su do nemačke okupacije bile crkve. - Plac u Mariboru, međutim, nije ni bio uknjižen na crkvu. Crkvište u Celju jeste i ono nam nije vraćeno - kaže protojerej Peran Bošković, zadužen za život SPC u Sloveniji.
SAMO SRPSKO POD KLJUČEM
Vraćanje imovine bilo je i jedna od tema razmatranih tokom posete patrijarha Irineja Mitropoliji dabrobosanskoj. - Pošteno bi bilo da nam država vrati zgradu Bogoslovije, jer je Islamskoj zajednici još sedamdesetih godina vraćen Fakultet islamskih nauka. Katolici su uspeli da otkupe svoju bogosloviju, a samo naša je pod ključem - kažu u Mitropoliji u Sarajevu.
Džomić navodi da je crkvena imovina često predmet privatizacije. Na to je više puta ukazivao i kotorski biskup, koji je tražio zaštitu ovih dobara, ali bez uspeha.
Vraćanje oduzete imovine ništa bolje se ne odvija ni u Bosni i Hercegovini. Zakon o restituciji sa one strane Drine ne postoji, pa gotovo da ne postoji šansa da SPC ponovo gazduje svojim dobrima.
- Najveći nam je problem što već godinama ne možemo da vratimo vlasništvo nad zgradom Bogoslovije u Sarajevu - kaže đakon Mitar Tanasić iz Sarajeva. - Potražujemo i oko 60 stanova, koji su, u međuvremenu, otkupljeni i čiji korisnici danas imaju svojinu nad njima.
Na spisku potraživanja Mitropolije dabrobosanske je i izuzetno vredno zemljište na Miljacki. Na Koševu su na crkvenom zemljištu izgrađeni sportski objekti i vijadukt, a i gradsko groblje je na prostoru na koji tapiju ima SPC.
