Srbi sa područja današnje Hrvatske u 20. veku su doživeli genocid - jer je uz fizičko uništenje i progon srpskog naroda, sistematski zatirana i kulturna baština. kao autohtonog naroda na zapadnim prostorima bivše Jugoslavije - kaže muzejski savetnik Milojko Budimir, nekadašnji kustos i direktor Muzeja Kninske krajine u Kninu.
Nedavno je objavljena njegova knjiga „Spomenička baština Srba sa područja današnje Republike Hrvatske“, dragocen prilog malobrojnoj biblioteci dela koja se bave prećutanim zločinom nad kulturnim blagom Srba u drugoj polovini 20. veka.
- Kulturni genocid izveden je u NDH tokom Drugog svetskog rata, pa nastavljen tiho i perfidno u SFRJ. U prividnom miru Jugoslavije ćutanjem je legalizovana pljačka i uništavanje počinjeno u kvislinškoj Pavelićevoj državi. Devedesetih se ponovila ista priča. Izvedeno je nazapamćeno etničko čišćenje Srba iz Krajine i uništavanje preostale kulturne baštine, a naočigled međunarodne zajednice, koja je te zločine onda licemerno aminovala kao „konačno rešenje“ srpskog pitanja u Hrvatskoj, pa je Hrvatska i nagrađena ulaskom u EU - gorko konstatuje Budimir.
On podseća da je i u Drugom svetskom ratu i devedesetih na udaru prva bila SPC koja je vekovima bila jedina nacionalna institucija van Srbije.
- Ona je vodila ne samo brigu o duhovnom jedinstvu i povezivanju srpskog naroda, već je imala i prosvetnu, nacionalnu i političku funkciju. Zato je postala glavna meta napada. Popis uništenih, oskrnavljenih i opljačkanih crkava od 1941, koji je predstavljen u knjizi, dokaz je kontinuiteta u zatiranju spomeničke baštine srpskog naroda na teritoriji gde je, prema nalazima arheologa, živeo od petog veka naše ere - kaže Budimir.
On je uz pomoć saradnika na terenu sakupio do sada najdetaljnije podatke o uništavanju crkvenih objekata u pet eparhija SPC na teritoriji današnje Hrvatske.
- Nažalost, broj od 89 uništenih i 195 teško oštećenih srpskih crkava u Hrvatskoj od 1991. do 1995. nije konačan, jer su razaranja nastavljena posle rata. Osim nepokretnih kulturnih dobara, uništene su čitave galerije ikona i ikonostasa, dela najpoznatijih umetnika. Procenjuje se da je nestalo više od 7.000 ikona. To predstavlja umetnički i duhovni genocid koji bi teško podneo i neki jači i brojniji narod - kaže Budimir.
On je napravio i uporedni pregled razaranja objekata SPC u Pavelićevoj NDH i devedesetih.
Porazna statistika pokazuje da je u Dalmatinskoj eparahiji od 1941. do 1945. uništeno 17 crkava i dva manstira, a oštećena su 23 hrama. Od 1991. do 1995. u ovoj eparhiji srušeno je 14 i oštećeno 45 crkava. U Gornjokarlovačkoj eparhiji ustaše su uništile 116 crkava, a 39 znatno oštetile.
- Kontinuitet duhovnog genocida nastavljen je od 1991. do 1995, kad je porušeno 11 a oštećeno 45 crkava. Na području te eparhije devedesetih nije bilo ratnih dejstava, ali je uništeno devet crkava, oštećeno 29, a crkve-brvnare u Donjoj Rašenici i Rastovcu, iako pod zaštitom Uneska - spaljene su do temelja - navodi Budimir.
U Slavonskoj eparhiji Pavelićev režim uništio je 54 crkve i dva manastira, a 21 hram je oštećen. Od 1991. do 1995. srušeno je 39 crkva, a 41 je znatno oštećena, ali ne u borbenim dejstvima.
- Više od 80 odsto crkava i drugih pravoslavnih zdanja u ovoj eparhiji uništeno je van ratnog područja - napominje Budimir.
U Osječkopoljskoj i Baranjskoj eparhiji tokom Drugog svetskog rata mnogi srpski hramovi su uništeni, a jedan deo je pretvoren u rimokatoličke bogomolje. Od 1991. do 1995. uništeno je 14 i oštećeno 35 crkava.
- Posle akcija „Blesak“ i „Oluja“ u kojima je pobijen i prognan srpski narod iz zona koje su navodno štitile Ujedinjene nacije, pred očima stranih posmatrača odigravalo se sistematsko uništavanje srpske baštine. Ista međunarodna zajednica koja je licemerno tvrdila da će štititi Srbe i njihovu kulturno blago u Krajini, sada garantuje da će zaštititi srpsku baštinu na Kosmetu - gorko konstatuje Budimir.
On naglašava da u Hrvatskoj sve vreme postoji težnja da se srpska crkvena baština prisvoji i prikaže kao - hrvatska. Budimir smatra da je spasavanje preostalog srpskog kulturnog blaga veoma teško izvesti.
- Budući da je danas potpuno izmenjena srpska etnička karta u Hrvatskoj, ovaj problem postaje još složeniji - upozorava Budimir.
BAKARIĆEV OBRT
- Genocid nad srpskim narodom u Hrvatskoj može se porediti samo sa genocidom nad njegovim kulturnim dobrima, koji i danas traje - smatra istoričar umetnosti Nikola Kusovac, recenzent knjige „Spomenička baština Srba sa područja današnje Republike Hrvatske“.
- Brozove vlasti nisu dozvolile povratak srpske baštine Srbima, već su naredile da Hrvatska zadrži ikone, knjige i svu ostalu opljačkanu baštinu koju je stvarao srpski narod na teritoriji Habzburške monarhije i Mletačke republike, kao i riznice koje su naši monasi spasavali iz Srbije bežeći pred turskom stihijom. Vladimir Bakarić je odmah posle Drugog svetskog rata cinično naredio da se opljačkani predmeti stave u zagrebački Muzej obrta u „odjel Srba“, simbolično im nagoveštavajući budućnost.
