Na pitanje Ivonika Denoela "Čemu služe špijuni", kojim ovaj istoričar uvodi čitaoca u svoju "Tajnu istoriju 20. veka", bez sumnje bi spremno odgovorio pozamašan broj Srba, ubeđenih da su nam ovde kapu i granice uvek krojili britanska i nemačka obaveštajna služba, Vatikan, CIA, a ponekad i KGB.
Razočaraće se, što u ovoj jedinstvenoj antologiji svedočanstava bivših velikih obaveštajaca od 1945. do 1989. godine objavljenoj u Francuskoj 2010. a kod nas ove godine u "Kliu" nema ni reči o Srbiji i Balkanu. Ali zato svedočenja pripadnika tajnih službi objavljena u ovoj knjizi daju za pravo svima onima koji ne ignorišu ulogu "špijuna" i zavere tajnih službi u kreiranju moderne istorije. Naprotiv.
Denoel čitaoca vodi kroz istoriju špijunaže, počev od ruševina Drugog svetskog rata, preko hladnoratovske podele sveta na Zapadni i Istočni blok, sve do aktuelnih terorističkih pretnji.
Za mnoge će sigurno biti najzanimljivija svedočenja Harolda Ejdrijana Rasela Filbija, britansko-sovjetskog agenta, verovatno najčuvenijeg špijuna dvadesetog veka, i Markusa Volfa, koji je 34 godine bio šef spoljne obaveštajne službe Istočne Nemake, HVA, najvažnije špijunske karike komunističkog bloka. Filbi, najblistaviji član "kembričke trojke" jedan je od najzaslužnijih za uspostavljanje ravnoteže Hladnog rata između Amerike i Sovjetskog Sveza, kako ga definiše Ivonik Denoel. Regrutovan je tokom studija na Kembridžu zajedno sa dvadesetak najbriljantnijih studenata koje je očekivala karijera u britanskom establištmentu, da radi za sovjetski NKVD (preteča KGB). Od tridesetih godina pune dve decenije dr Filbi i njegove kolege biće izvor informacija o svemu što znaju i pripremaju britanske obaveštajne službe koje svoje informacije dele sa američkom OSS, a zatim CIA. Filbi od 1944. predvodi sekciju MI6 zaduženu da vodi borbu protiv tajnih komunističkih špijuna, što će reći protiv samog sebe.
U Denoelovoj "Tajnoj istoriji" prenet je deo iz Filbijevih memoara o "aferi Volkov", koja je Filbija dovela u Istanbul, a iz koje se, kako sam kaže, jedva ivukao.
Izvesni Konstantin Volkov, vicekonzul u Istanbulu kontaktirao je sa svojim tamošnjim britanskim kolegom i zatražio azil za sebe i suprugu u Velikoj Britaniji. Zauzvrat je nudio obaveštenja o sovjetskoj špijunskoj mreži i agentima u inostranstvu. Tvrdio je da zna imena trojice agenata koji su radili u Engleskoj, dvojica u Foren ofisu, a treći (reč je o Filbiju) na čelu službe za kontrašpijunažu u Londonu. Filbi do tančina prepričava kako je, uspeo nenametljivo, ali mora se priznati i uz mnogo sreće, da pretpostavljenim nametne da njemu povere ovaj slučaj i pošalju ga u Istanbul. Naravno, kao prekaljeni profesionalac uspeo je da ukloni Volkova i sačuva svoju tajnu.
Ako je Filbi bio najpoznatiji špijun 20. veka, onda je Markus Volf, legenda obaveštajnog rada iz perioda Hladnog rata, čovek koji je uživao reputaciju bolje obaveštenog o tajnama Savezne Republike Nemačke od nemačkog kancelara.
Volf koji je sa 29 godina već postavljen na čelo nove spoljne službe NDR (1951), vredan i inteligentan i diskretan do te mere da mu se na Zapadu fotografija nije pojavila sve do 1979. godine izgradio je sopstvenu mrežu. On je kako navodi Ivonik Denoel smatrao da je informacijama o NATO kojima je snabdevao svoje gazde, imeđu ostalog, doprinosio da se očuva status kvo i predupredi svaki oružani sukob dva bloka.
To je bio i cilj, svedoči u svojim memoarima, kada je 1969. u kabinet tek izabranog kancelara Savezne Republike Nemačke Vilija Branta, ubačen izvesni Ginter Gijom, koji će četiri godine kasnije biti otkriven. Njegov zadatak je bio, tvrdi Volf, pre svega politički, da sondira stanje i atmosferu u Brantovj vladi, da uputi blagovremeno obaveštenje u slučaju međunarodne krize, ali ispalo je drugačije. Gijom je neposredni krivac za Brantov pad 1974. godine, koji Istočna Nemačka uopšte nije želela. Naime, u julu tokom Brantovog odmora u Norveškoj, Gijom je slao informacije o porukama koje je kancelar dobijao o neslaganju unutar članica NATO o budućnosti Atlantske deklaracije. Gijom je ubrzo otkriven, uhapšen je u aprilu 1974. godine, ali ono što je najzanimljivije, po Volfovom svedočenju, jeste da izveštaji o neslaganju unutar članica NATO ustvari nikada nisu ni stigli do centrale u Istočnom Berlinu".
Većina obaveštajaca u ovoj knjizi javnosti je malo poznata, ali čitalac će imati priliku da preko njihovih svedočenja sazna kako je CIA postavila Nasera na čelo egipatske države, kako je naoružavala talibane u Avganistanu, o tajnim pripremama za osvajanje Kube, kako su britanske službe špijunirale De Gola, kako je sredinom sedamdesetih broj agenata KGB sa službom u Moskvi prevazilazio broj zaposlenih u FBI i CIA, zajedno, oko 22.000 njih nadgledalo je granice SSSR...
Ivonik Denoel iznosi i niz pikantnih podataka o izboru špijuna, njihovom psihološkom profilu, greškama obaveštajnih službi u pojedinim operacijama, sudbinama otkrivenih agenata, njihovih porodica, determinisanih činjenicom da razotkrivenom špijunu više niko ne veruje.
PROPAGANDA I "LITERATURNAJA GAZETA"
Najmladji general KGB, Oleg Kalugin, koji se povukao 1990, svedoči da je tokom svih godina rukovođenja spoljnom kontrašpijunažom "Literaturnaja gazeta" predstavljala glavnu polugu u širenju propagande i dezinformacija u sovjetskoj štampi: "Ponekad bismo sami pisali tekstove potpisujući ih izmišljenim imenima, ponekad bi ih pisali novinari na osnovu informacija plasiranih iz KGB...Nije bio važan metod, "Literaturnaja gazeta", koja je nekim čudom postala jedna od glavnih publikacija u vreme politike glasnosti, bila je jedan od naših najomiljenijih časopisa".
